Tên di sản : Đền thờ Phạm Cuống – Phạm Vấn (Khai quốc công thần trong KN Lam Sơn)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : Số 164/VHQĐ
Giới thiệu
Cách núi Trường không đầy 1km về phía Nam, đền thờ Phạm Cuống – Phạm Vấn xây dựng trên thửa đất số 37 với diện tích 469m2 và thửa số 42 với diện tích 100m2 thuộc làng Ngọc Lĩnh. Đền dựng theo hướng Nam, phía sau đền núi Trường làm thế tựa. Phía trước đền là xứ đồng Ao Vạn, giáp thửa 39 và 40. Phía đông giáp thử số 36, phía Tây giáp thửa số 41 và 42, phía sau đền giáp đường đi.
Theo các cụ cao niên trong làng và gia phả họ Phạm ở làng Ngọc Lĩnh cho biết: xưa kia khu đền có diện tích 5 mẫu. Qua quá trình biến đổi của lịch sử, đất đai được công hữu hoá nên diện tích của đền dần dần bị thu hẹp như hiện nay là điều dễ hiểu. Tuy nhiên về quy hoạch bảo vệ di tích rất cần được mở rộng theo quy định của Pháp lệnh “bảo vệ và sử dụng di tích lịch sử Văn hoá và danh lam thắng cảnh số 14 LCT/HĐNN của Chủ tịch Hội đồng Nhà nước ban hành ngày 4/4/1984. Do vậy, việc mở rộng diện tích cho ngôi đền đến các thửa số 39, 40 và 41 là hoàn toàn phù hợp với địa thế, cảnh quan của ngôi đền.
Về quy mô di tích, Ngôi đền cấu trúc theo kiểm “tiền Nhất, hậu Đinh” gồm 3 gian tiền đường, nhà trung đường kiến trúc song song với tiền đường theo hình chữ Nhị. Sau cùng là nhà chính tẩm, cấu trúc giáp với nhà Trung đường theo hình chữ “Đinh”. Ngoài ra còn có Bái đường, ao đền. Về nghệ thuật kiến trúc gỗ như trước đây đã được thay thế bằng vật liệu bền vững. Mái lợp ngói mũi – tường gạch cao 3,60m.
Nhà tiền đường chỉ mở 1 cửa ra vào (rộng 1,30m), phía sau giáp với Trung đường, mở 3 cửa: cửa giữa rộng 0,90m hai cửa bên – mỗi cửa rộng 0,50m. Từ nhà Trung đường vào chính tẩm chỉ mở 1 cửa rộng 1,25m. Điều quan trọng là ngôi đền vẫn được giữ nguyên vị trí ban đầu, không có sự di chuyển địa điểm. Nhìn chung quy mô kiến trúc ngôi đền không lớn lắm, các công trình kiến trúc nhỏ hẹp và thấp. Điều đó xuất phát từ đặc điểm khí hậu nơi đầu sóng to gió lớn và là đặc trưng rõ rệt nhất của cư dân miền biển.
Về bài trí nội thất, ở gian giữ nhà trung đường bài trí Hương án sơn son thếp vàng với những mảng chạm khắc rồng phượng hoa lá tỉ mỉ, chau chuốt có giá trị thẩm mĩ, nghệ thuật. Trong nhà chính tẩm bài trí Long ngai bài vị của thần cùng với một số đồ thờ như: kiếm, mâm quả, đế đèn,…
Tóm lại: Quy mô đền thờ Phạm Cuống và Phạm Vấn không lớn, song chứa đựng nội dung giá trị, lịch sử hết sức quý giá. Mặc dù di tích này đã và đang bị xuống cấp nghiêm trọng. Song với giá trị lịch sử lớn lao ấy, hi vọng trong thời gian không xa di tích này sẽ được trùng tu tôn tạo để lưu truyền cho hậu thế.
Những hiện vật có trong di tích:
Gia phả dòng họ Phạm ở Ngọc Lĩnh, sắc phong thời Lê, tờ chế niên hiệu Hồng Đức (thời Vua Lê Thánh Tông) biểu dương công trạng của Phạm Cuống viết trên vải lụa (đã bị rách nhiều chỗ), kiệu long đình, long ngai bài vị của thần, kiếm thờ, bảng đọc văn, hương án với nhiều đồ thờ khác.